RAK: Govor mržnje u elektronskim medijima

Maslo: U protekloj godini primili smo 6  prigovora na temu govora mržnje, a posljednji slučaj tiče se emisije „Veče sa Ivanom Ivanovićem“, reemitovane od strane nosioca dozvole Agencije, ATV iz Banja Luke, na koju smo primili određen broj prigovora koji su se odnosili na navodni govor mržnje. Taj slučaj je još u proceduri. 

 

Maslo: U svih ovih 6 koji smo primili, izuzimajući ovaj sedmi slučaj koji je još u procesu, nije utvrđeno kršenje odredbe koja se tiče govora mržnje i nije izrečena nikakva sankcija. 

 

Maslo: U suštini, prigovori koji se tiču navodnog govora mržnje nemaju poseban status u odnosu na ostale prigovore. Procedura procesuiranja prigovora, od trenutka primitka istog do okončanja slučaja je standardna bez obzira na to na šta je prigovor upućen. U skladu sa Pravilnikom o postupku rješavanja kršenja uslova dozvole, pravila i propisa Agencije, prigovor može podnijeti bilo koje fizičko ili pravno lice, a Agencija sve prigovore razmatra po službenoj dužnosti sa ciljem zaštite javnog interesa.

 

Maslo: U skladu s evropskom regulatornom praksom, a u cilju osiguranja poštivanja kodeksa rada i pravila, Agencija ima izvršna ovlaštenja, odnosno mogućnost izricanja sankcija. Zakon o komunikacijama, predviđa mogućnost izricanja usmenih ili pismenih upozorenja: novčanih kazni koje su srazmjerne težini prekršaja, donošenje naloga za obustavu emitiranja, oduzimanje dozvole. Osim toga, Zakonom je određeno da Agencija izrađuje pregled povreda i odgovarajućih kazni, koji usvaja Vijeće ministara. Dakle, radi se o tome da je način izricanja kazni regulisan podzakonskim aktom „Pregled povreda i odgovarajućih kazni koje izriče Agencija“, kojim se utvrđuju povrede Zakona o komunikacijama, kodeksa, pravila, odluka i drugih akata i uslova dozvola koje u okviru svoje nadležnosti donosi i izdaje Agencija, kao i odgovarajuće kazne koje RAK može izreći u postupku rješavanja kršenja Zakona, propisa RAK-a i uslova izdatih dozvola.  Ovim aktom su određena opšta pravila za određivanje kazni, te ne možemo generalizovati u smislu da možemo reći da se u određenim slučajevima utvrđenog kršenja izriču određene sankcije. Svaki slučaj se razmatra u zasebnoj proceduri i mnoge okolnosti se uzimaju u obzir prilikom odlučivanja o sankciji, kao npr. odgovornost kršitelja, težina povrede, okolnosti pod kojima je kršenje učinjeno, da li se radi o prvom kršenju ili o ponovljenom prekšaju, koliko je vremena prošlo od ranije izrečene sankcije, veličina populacije koju emiter pokriva i slično. U 2014. nismo imali sankcija izrečenih na osnovu slučajeva utvrđenog kršenja odredbi koje se tiču govora mržnje. Najveća ikad izrečena kazna za govor mržnje iznosila je 50 000 KM.

 

Maslo: U principu, nijedna stanica za govor mržnje nije kažnjena dva puta, pa možemo reći da su sankcije koje izričemo djelotvorne. Općenito govoreći, nemamo puno primjera ponovljenih kršenja, što govori u prilog ranijoj konstataciji da sankcije imaju efekta. Međutim, neovisno od navedenog, mi smatramo da se isključivo kroz kažnjavanje stanica, odnosno izricanje sankcija ne bi trebao postizati cilj regulacije. A to je da se kroz regulaciju da značajan doprinos zdravom medijskom okruženju, odnosno da se kroz primjenu regulacije koja počiva na najboljim evropskim standardima, mediji na neki način edukuju što predstavlja pozitivan pristup ka njihovoj profesionalizaciji, posebno uvažavajući važnost medija i njihovih sloboda. 

 

Maslo: Važeća regulativa kada su u pitanju programski standardi, odnosno Kodeks o audiovizuelnim medijskim uslugama i medijskim uslugama radija sadrži odredbu koja se tiče govora mržnje, i slučajevi govora mržnje se razmatraju u kontekstu ove odredbe. Teško je dati generalnu procjenu po pitanju slučajeva govora mržnje. Prilikom razmatranja ovih slučajeva mnogi faktori se uzimaju u obzir, kao što je kontekst u okviru kojeg je informacija odnosno izjava emitovana, izvor informacije/izjave, način na koji je ista prenesena javnosti, urednička odgovornost, i još jedan od bitnih faktora koje primjenjujemo u skladu sa praksom Evropskog suda za ljudska prava, a to je da li postoji realna mogućnost od izazivanja nasilja. S obzirom da govor mržnje može doći iz različitih izvora, to zahtijeva različit stepen odgovornosti medija. Jedna vrsta odgovornosti je kada treba objaviti informacije koje sadrže govor mržnje, čiji autor nije sama medijska kuća, već neki političar ili druga javna ličnost. Drugu vrstu odgovornosti imaju kada izvještači/novinari ne primijete i ne identifikuju govor mržnje u pozivima slušalaca ili gledalaca u emisijama koje se emituju uživo. Međutim, najveću odgovornost mediji imaju kada svjesno, čak namjerno, koriste govor mržnje, čime ga podržavaju i uzrokuju njegovo ponavljanje i učvršćivanje u društvu.

 

Dakle, odgovornost medija se odnosi na način prezentacije ovakvih sadržaja koji je sa regulatornog aspekta usko vezan za pitanje poštivanja postojećih obaveza propisanih regulatornim okvirom. Način prezentacije ovakvih sadržaja je prije svega etičko pitanje, odnosno pitanje odgovornog pristupa u izvještavanju u smislu ne zanemarivanja osnovne činjenice, a to je da su mediji tu da služe javnosti na profesionalan način. 

 

Maslo: Prigovori odnosno prijave se, po pravilu, podnose u pismenom obliku. Da bi Agencija mogla postupiti u okviru svoje nadležnosti potrebno je da prigovor sadrži određene podatke, i to: naziv stanice na koju se prigovor odnosi, datum i okvirno vrijeme emitovanja spornog programa, kratko obrazloženje o tome na što se prigovor podnosi. Moram naglasiti da je potrebno da prigovor bude uložen u vremenskom okviru u kojem su stanice dužne čuvati snimke programa, to je 6 sedmica za javne servise i 14 dana od dana emitovanja za ostale emitere. Nakon prethodnog ispitivanja prijave ili zahtjeva, pokreće se preliminarni postupak ispitivanja mogućeg kršenja primjenjih pravila i propisa iz oblasti Emitovanja.

Ukoliko se prigovor/prijava podnosi protiv nosioca dozvole Agencije radi eventualnog kršenja propisa Agencije u vezi sa sadržajem emitovanog programa, nadležni sektor Agencije će nosiocu dozvole uputiti pismeni nalog da u ostavljenom roku Agenciji dostavi relevantne snimke emitovanih programskih sadržaja. Programski snimci se po primitku analiziraju u kontekstu mogućeg kršenja primjenjivih propisa koji se tiču programskih standarda. Ukoliko se utvrdi da predmetni program nema elemenata kršenja, postupak se obustavlja nakon preliminarne faze, te se nosilac dozvole i podnosilac prigovora u formi dopisa obavještavaju o ishodu istrage.  Ukoliko emitovani program sadrži elemenata koji su potencijalno u suprotnosti sa primjenjivim odredbama pravila koji se tiču programskih standarda, nosiocu dozvole se omogućava da se u pismenoj formi izjasni o mogućem kršenju istih. Ukoliko se utvrdi kršenje, nosiocu dozvole se izriče primjerena izvršna mjera u formi rješenja. Podnosilac prigovora se u pismenoj formi obavještava o ishodu postupka.

 

Maslo: U prve tri godine postojanja regulacije u našoj zemlji, u vrijeme od osnivanja Nezavisne komisije za medije, preteče Agencije, 1998., pa do 2001. zabilježeno je 18 slučajeva kršenja odredbi u vezi sa govorom mržnje. Govor mržnje u tom periodu je bio eksplicitan, otvoreni govor mržnje uglavnom na nacionalnoj i vjerskoj osnovi. U periodu od 2002. godine kada je Zakonom o komunikacijama uspostavljena Regulatorna agencija za komunikacije u obliku u kojem ona postoji danas, pa do danas zabilježeno je ukupno 16 slučajeva kršenja odredbe koja se tiče govora mržnje. Kada uporedimo ove brojke i vremenski period možemo zaključiti kakav je uticaj regulacije bio u smislu smanjenja slučajeva govora mržnje i uspostavljanja profesionalnih programskih standarda baziranih na evropskoj praksi. Ono što se mora naglasiti jeste da je vremenom govor mržnje mijenjao svoj oblik, postajao je sofisticiraniji, skriveniji, ali definitivno smanjen u odnosu na taj neki rani postratni period. I definitivno vremenom je mijenjao svoj fokus. U našoj praksi, uglavnom su to ranije bili slučajevi govora mržnje na nacionalnoj i vjerskoj osnovi. Posljednji zabilježeni slučajevi govora mržnje u našoj praksi odnosili su se na govor mržnje usmjeren prema LGBT populaciji.