Protiv marketizacije univerziteta

Kriza visokog obrazovanja je rezultat privatizirane kulture menadžmenta. Ovo je apel za vraćanje univerziteta nauci.

 

U posljednjih godinu i po dana, na Slobodnom univerzitetu Amsterdam vodi se bitka protiv drastičnih budžetskih rezova koje uvodi Upravni odbor univerziteta. Upravni odbor - koji se sastoji od tri člana, od kojih je jedan bivši generalni direktor lučke kompanije a drugi bivši generalni direktor banke - pokrenuo je program reorganizacije koji podrazumijeva rezanje budžeta u iznosu od 33 miliona eura. Reorganizacija će za posljedicu imati 500-600 otkaza i eliminaciju većeg broja malih studijskih programa i kurseva - a već je u toku.

 

Ovaj članak napisali su uposlenici univerziteta, a objavio ga je 8. aprila 2013. nizozemski dnevni list NRC Handelsblad. Iako se bavi situacijom na Slobodnom univerzitetu u Amsterdamu, to čini iz šire perspektive koja podrazumijeva visoko obrazovanje u cjelini. Sve veća konkurencija među odsjecima i akademicima, komercijalizacija studijskih programa i rezovi javnih sredstava vide se na svim univerzitetima. Kriza u visokom obrazovanju u širem smislu odigrava se na Slobodnom, a naš organizirani odgovor na nju može služiti kao model otpora.

 

Slobodni univerzitet u Amsterdamu suočava se s krizom upravljanja. O toj krizi pisao je NRC Handelsblad koji je objavio niz članaka o devetomjesečnom sukobu između Upravnog odbora, Radničkog vijeća, sindikatâ, Vijeća dekana i radničke platforme "Zabrinuti za Slobodni". U međuvremenu je Lex Bouter, rektor Slobodnog univerziteta, podnio ostavku. Kao članovi platforme "Zabrinuti za Slobodni" želimo iskoristiti ovu priliku i javnosti objasniti naše stajalište.

 

Problemi na koje smo ukazali tokom ovog perioda nisu karakteristični samo za Slobodni, niti su naprosto rezultat neuspješnog upravljanja i loših politika. Ova kriza otkriva neke šire, strukturalne probleme u visokom obrazovanju. Naime, oblast akademskog obrazovanja i istraživanja pregazio je sveobuhvatan proces komercijalizacije, praćem zaokretom ka modelu "menadžerskog univerziteta". Mi se protivimo tom razvoju događaja na Slobodnom, i svjesni smo da isti problemi postoje na univerzitetima u cijeloj Holandiji, i općenito u Europi.

 

Proces komercijalizacije univerziteta počiva na tri stuba. Prvi je uvođenje novog modela upravljanja koji je 1998. ozvaničen stupanjem na snagu Zakona o moderniziranju upravljanja univerzitetima. Ovim zakon ozbiljno je potkopana nezavisnost odsjeka, članova nastavnog osoblja i studenata. Univerziteti su došli pod kontrolu nove generacije menadžera stručno osposobljenih na principima New Public Management škole upravljanja. U srži te filozofije je ideja da je upravljanje univerzitetom suštinski isto što i upravljanje poduzećem. Usljed toga, studenti se tretiraju kao klijenti, diplome kao proizvodi, a istraživači i predavači kao osoblje u proizvodnom pogonu.

 

Drugi stub je stvaranje 'tržišta' visokog obrazovanja, i to naročito kroz model financiranja koji univerzitete nagrađuje prema broju izdatih diploma. Univerzitetima se daju poticaji da privlače što veći broj studenata i potiču ih da što je moguće prije diplomiraju. Sve važnija postaje uloga marketinških i radnika u odnosima s javnošću, pošto se univerziteti potiču da prate 'konkurenciju', te brižljivo održavaju pozitivan imidž na tržištu. Naše kolege s drugih univerziteta su nam odjednom postali konkurencija.

 

Treći stub je najnevidljiviji i najodbojniji: 'financijalizacija' univerziteta i usvajanje praksi financijskih tržišta. U najkraćem, ta strategija znači da se univerziteti moraju sve više i više zaduživati, kako bi, na primjer, financirali izgradnju novih zgrada. To je od banaka načinilo važne zakulisne igrače u misiji održavanja univerziteta. Zagovornici ovog pristupa očekivali su da će im on donijeti veću efikasnost.

 

Međutim, realistična procjena otkriva da su te politike imale katastrofalne posljedice. Menadžerima, koji univerzitet vide naprosto kao tek još jedan komercijalni entitet, na prvom mjestu nije kvalitet obrazovanja, već prihod i konkurentnost. Rezultat je intenzificiranje obrazovanja u nastojanju da se postigne ekonomija obima (veće grupe studenata, manje kontakt-sati, pojava širokih kurikuluma sa zvučnim nazivima i vrlo malo stvarnog sadržaja), ali i smanjeni troškovi rada (kroz zapošljavanje mlađih, manje iskusnih predavača, na privremene ugovore). Uz to, univerziteti su preuzeli status dužnika, te se stoga moraju pobrinuti da imaju dobar kreditni rejting. No, kako smo vidjeli, ocjena kreditnog rejtinga dijelom ovisi o ocjeni menadžmenta univerziteta. Usljed toga je nekoliko malih, specijaliziranih obrazovnih programa u sklopu evaluacije proglašeno 'gubitašima'.

 

Nadalje, sistem alociranja sredstava prema stopama uspjeha studenata proizvodi iskrivljene poticaje jer svima stvara sistematski pritisak da studentima daju prolazne ocjene. U nekim slučajevima, princip nagrade za uspjeh primjenjuje se čak i na mentorstvo kod izrade završnog rada. Ako student ne preda rad na vrijeme, nema naknade za sate supervizije. Na sreću, velika većina akademskih radnika razvila je profesionalnu etiku zahvaljujući kojoj i dalje osigurava kvalitet diplomanata. Međutim, sistemski nedostaci su u koliziji s etičkim motivima.

 

Na radnom mjestu, menadžeri i nastavno osoblje sve su više otuđeni jedni od drugih. Najuže specijalizirana grupa radnika u zemlji biva tretirana kao potrošna radna snaga i trpi sve više i više standardizacije, penalizacije a ponekad čak i otvorenog praćenja i nadzora. Pauze za kafu rezervirane su za prikladno cinične osude na račun menadžera i njihovog blesavog novogovora, nespretnog petljanja u nastavu i istraživanje kao ključne univerzitetske funkcije, i njihovih površnih reklamnih kampanja. Međutim, resursa, vremena i energije neophodnih za popravljanje situacije često, nažalost, nema.

 

Kriza upravljanja na Slobodnom – koju dijelom imamo zahvaliti svojoj vlastitoj pasivnosti – može se promatrati kao potencijalni izvor pozitivnog publiciteta za univerzitet. Ona je znak da uposlenici Slobodnog odbijaju ciničnu rezignaciju i zahtijevaju da univerzitet bude vraćen nastavnom osoblju, administrativnom osoblju i studentima. Tržišni principi uvedeni prije 20 godina u polujavni sektor očito nisu uspjeli poboljšati kvalitet visokog obrazovanja. Menadžeri koji su iz toga izvukli najveću korist poriču stvarnost, ali uposlenici Slobodnog više ne padaju na njihove priče. Nadamo se da kriza neće završiti ispraznim 'žrtvovanjem' rektora, već da će označiti početak radikalne promjene načina organizacije visokog obrazovanja na univerzitetu.

 

Treba nam realistična alternativa. A nju neće predložiti državna vlast. Stoga pozivamo sve univerzitetske radnike iz cijele zemlje i sa cijelog kontinenta da misle i djeluju s nama.

 

Jan Abbink, Donya Alinejad, Ellen Bal, Femke Brandt, Lenie Brouwer, Elise Dijkstra, Bertie Kaal, Elly Pauelsen, Dimitris Pavlopoulos, Mark Peters, Marina de Regt, Jeroen Rodenberg, Arjan de Rooy, Matthias van Rossum, Ida Sabelis, Josephien Sierag, Boris Slijper, Bert van der Spek, Houkje Vlietstra, Hans de Waardt, Pieter Wagenaar

 

Autori ovog članka su predavači, istraživači i administrativno osoblje Slobodnog univerziteta Amsterdam. Svi su aktivni u platformi 'Zabrinuti za Slobodni'.