Femicid u BiH: Počinilac gotovo uvijek poznaje žrtvu

 

Više od jedne trećine pokušaja i izvršenog femicida desilo se u stanu, kući ili dvorištu žrtve čime se potvrđuje da je za ženu koja trpi nasilje najopasnije mjesto upravo njen dom. U 20 posto slučajeva, krivično djelo dogodilo se na radnom mjestu žrtve što pokazuje veliku drskost i bezobzirnost počinilaca, navodi se u novoj Analizi prakse sudova u procesuiranju femicida i pokušaja femicida u Bosni i Hercegovini od 2017. do 2021. godine.

 

Analiza koju je izradio AIRE centar u saradnji s entitetskim vrhovnim sudovima i Apelacionim sudom Brčko distrikta obuhvatila je 34 sudska predmeta vođena širom BiH i pokazala je efikasnost u pogledu dužine trajanja procesa. U većini predmeta protekao je kratak period od podizanja optužnice do donošenja prvostepene presude, u jednom predmetu samo 13 dana.

 

S druge strane, zabrinjavajući je nedostatak rodnog pristupa u sagledavanju nasilja i ubistava žena. BiH u tome nije izolovana jer se i u ostalim zemljama regiona malo pažnje posvećuje onome što je prethodilo ubistvu, kaže jedna od autorica analize, Nevena Petrušić iz Ženskog istraživačkog centra za edukaciju i komunikaciju u Nišu. 

 

Dok je u sudskim spisima i presudama moguće pronaći mnoštvo informacija o počiniocu, uključujući podatke o njegovom obrazovanju i zanimanju, informacije o tome ko su bile žrtve gotovo je nemoguće pronaći, što ukazuje na nedostatak sveobuhvatnog pristupa i nerazumijevanje kompleksnosti ove vrste krivičnih djela.

 

„O žrtvi skoro da nema nikakvih podataka. Ponekad imam utisak – nje nema, pa sad nema mnogo smisla ni govoriti ko je ona.“

 

Najvećem broju ubistava prethodilo je dugotrajno nasilje koje nije bilo prijavljivano ili je bilo prijavljivano ali je izostala adekvatna reakcija institucija, kaže Petrušić.

 

„Nekada su svi u okruženju znali da se nasilje događa, a da niko nije ohrabrio žrtvu da prijavi, naprotiv, ponekad je to bio i podsticaj, naročito ako je motiv ubistva bilo neverstvo žene, da se to negde sakrije, da je to porodična sramota.“

 

Okončanje odnosa sa nasilnikom ne znači nužno i kraj nasilja za žrtvu, pa je među analiziranim sudskim procesima u pet slučajeva počinilac bio bivši bračni, vanbračni ili emotivni partner. U samo dva slučaja počinioci nisu poznavali žrtve.

 

Najviša izrečena kazna za femicid u BiH za period istraživanja je 30 godina, a najkraća jedna godina za pokušaj femicida. Na kaznu zatvora osuđen je 31 počinilac, a tri počinioca su osuđena na kaznu dugotrajnog zatvora.

 

 

 

Analiza sadrži i preporuke za sprečavanje femicida, a među prvima je potreba da se pojmovi „homicid“ i „femicid“ ne izjednačavaju. Potrebno je razmotriti i uvrštavanje femicida kao posebnog krivičnog djela ili kao poseban oblik teškog ubistva.

 

„Kao posebno krivično djelo protiv života i tijela žene, femicid bi obuhvatao svako rodno motivisano lišenje života žene, bilo da je ono učinjeno umišljajno ili iz nehata. Ovo krivično djelo treba da obuhvati sva rodno motivisana ubistava žena, uključujući i transpolne i transrodne žene”, navodi se u analizi.

 

Time što bi femicid bio kategorisan kao posebno krivično djelo, ne bi sasvim nestalo ubistava žena, ali bi potencijalni počinioci bili svjesni da za takvu vrstu zločina neće dobiti minimalnu kaznu, već da je riječ o ozbiljnom krivičnom djelu sa predviđenom visokom zatvorskom kaznom, objašnjava urednica analize, Kosana Beker, iz Udruženja građanki FemPlatz iz Pančeva.

 

“Kada pogledate obrazloženja, šta je otežavajuća i olakšavajuća okolnost, imate presude u kojima vam je on ubio suprugu ili bivšu suprugu, partnerku i onda mu je olakšavajuća okolnost da je porodični čovek. Gde god da pogledate u ovim našim sistemima, imate takve stvari.”

 

Praksa koju je potrebno mijenjati u BiH i ostatku regiona je nesagledavanje motiva u sudskim procesima za femicid. I kada se motiv otkrije, on se ne tumači kao takav, objašnjava Nevena Petrušić.

 

“Sumnja u neverstvo supruge ili vanbračne partnerke je nešto što se često pogrešno tumači i od strane samih javnih tužilaca i sudija. Ljubomora može, primera radi, biti nešto što se mora tretirati kao jedan motiv za ubistvo koji ne sme da bude predstavljen kao olakšavajuća okolnost za učinioca, nego naprotiv jedan od motiva koji je neprihvatljiv.”

 

Jedna od preporuka je da se kod procesuiranja femicid ne posmatra kao izolovan slučaj, nego u obzir treba uzeti i historiju nasilja, ranije odnose, stručna mišljenja o profilu ličnosti počinioca, njegove mizogine stavove.

 

“Neophodno je kritički sagledati taktiku odbrane o navodno odlučujućem doprinosu žrtve za izvršenje femicida, neprijavljivanjem ranijeg nasilja, napuštanjem nasilnika, zasnivanjem veze sa novim partnerom i sl.”, navodi se u analizi.