Ponos i sram
U srijedu, 24. jula 2013, u Budvi je održan SeaSide Pride, prva povorka ponosa u Crnoj Gori, u organizaciji nevladine organizacije LGBT Forum Progres. Iako najavljena u vrlo kratkom roku, u sred turističke sezone i to u gradu koji slovi za prijestonicu crnogorskog turizma - u posljednje vrijeme prepoznatljiv kroz crne hronike o kriminalnim obračunima - u konačnici je prošla uz izuzetno visok stepen profesionalnosti i posvećenosti pripadnika policijskih snaga.
Njih oko 400 je tog dana štitilo oko 30 onih koji su došli da šetaju za ljudska prava i protiv diskriminacije LGBT zajednice, od oko 2000 neprijateljski raspoloženih građana i građanki, od čega 500 izuzetno agresivnih i nasilnih, među kojima je bilo i onih koji su pored psovki i poziva na linč bili bili spremni i opremljeni da zaspu učesnike povorke kamenicama, flašama, i čime god su stigli ili im se našlo pri ruci. Tome je prethodilo i oblijepljivanje grada osmrtnicama sa fotografijom i imenom lidera LGBT Forum Progres i do sada, na žalost, još uvijek jedinim javno deklarisanim homoseksualcem u Crnoj Gori Zdravka Cimbaljevića, koji su osudili NVO aktivisti, rijetki zvaničnici na nacionalnom nivou i predstavnici međunarodne zajednice.
Ove brojke i pojave su simbolički i stvarne mjere odnosa u crnogorskom društvu – diskriminisane manjine po seksualnoj orijentaciji, takođe jedne manjine koja ih štiti na različite načine ili se zalaže za njihova prava, ubjedljive većine koja ih diskriminiše i isto tako zabrinjavajuće podvećine koja je spremna da demonstrira nasilje nad LGBT osobama.
U situaciji u kojoj se lokalni parlament u Budvi ne može pohvaliti slogom vladajućih i opozicionih odbornika o mnogim, za tu opštinu veoma važnim razvojnim pitanjima, SeaSide Pride je pokazao da oni ipak mogu naći zajednički jezik. I kako to obično biva, prije ili lakše oko nazadnih nego oko naprednih ideja.
Naime, čim su čuli najavu da će povorka ponosa prošetati Budvom, 18 odbornika iz najrazličitijih klubova, kao i 2000 građana i građanki ove opštine, brzinski su zahtijevali od Skupštine opštine da na vanrednoj sjednici zabrani održavanje ovog skupa. Predsjednik Skupštine Budva je odbio taj zahtjev uz kratko obrazloženje da bi se hitnim sazivanjem sjednice prekršio poslovnik o radu kojim je predviđeno da se ona može sazvati samo tri dana unaprijed, bježeći od toga da na bilo koji način osudi takav zahtjev, a šaljući praktično poruku da je samo taj formalni stepenik nepremostiv da ujedinjeno svi stanu protiv ustavom garantovanog prava na slobodu okupljanja i izražavanja.
Ta vrsta nezapamćene mobilizacije građana i građanki ovog grada, uz jasnu većinu odbornika, bez obzira na sve razlike, nije zabilježena u decenijama sistemske devastacije grada i njegovih potencijala, kao ni dovođenja nekadašnje najbogatije crnogorske opštine u poziciju finansijske neodrživosti.
Gradonačelnik nije našao za shodno ni da se oglasi dan ranije i da makar svoje sugrađane pozove da pokažu otvorenost prema različitostima, da se uzdrže od nasilja i da jednoj diskriminisanoj grupa dopuste da na jedan sat ukaže na svoju poziciju. Telefon mu je u danima kada je Budva i to što se u njoj događalo uoči, tokom i nakon SeaSide Pride-a isključen!? Valjda time pokazuje da se za njega nije ništa ni desilo!? Ili misli da će sram zbog takvog izliva mržnje i odgovornosti lokalne uprave koja nije pokazala ni najmanji pokušaj da utiče na smanjenje iste, nestati sam od sebe!?
Za one koji su se čudili ćutnji crkvenih velikodostonijka koji su do sada dosljedno promovisali jezik mržnje prema pripadnicima LGBT zajednice, došao je nadrealan odgovor kroz lik lokalnog sveštenika koji je osveštao ugostiteljski objekat u kojem su učesnici SeaSide Pride-a boravili prije i nakon šetnje.
Nije poznato da je sličan performans - jer je najpoštenije i prema istinskim vjernicima to tako nazvati - izveden u onim lokalima u kojma su sjedali najozloglašeniji kriminalci ili korumpirani političari niti da je njihovo prisustvo smetalo vlasnicima tih lokala ni približno koliko kratka stanka učesnika prve crnogorske šetnje LGBT osoba i onih koji su tog dana došli da ih podrže.
Time je jedan krug ponosa i srama zatvoren. Ponosa manjine onih koji neće da ostanu u četiri zida samo zato što imaju neku različitost, i srama većine koja nema snage da se odupre onima koji su državu svojim lošim odlukama doveli u stanje sve teže podnošljive ekonomske krize oboljele od metastazirane korupcije, a ogromnu većinu građana i građanki Crne Gore na rub egzistenciju.
Crnu Goru u 2013. očekuje otvaranje dva najteža pregovaračka poglavlja sa EU – 23 (Pravosuđe i ljudska prava) i 24 (Pravda, sloboda i bezbijednost).
Njen zakonodavni okvir, u različitim oblastima demokratizacije i evropeizacije, se stalno unaprijeđuje. Ali, primjena zakona i promjena svijesti u mnogo čemu se čini miljama daleko ne samo od evropskih standarda, nego i od onog što čini osnovu razvoja zdravog društva.
Naime, 63% građana i građanki diskriminaciju prepoznaju u velikoj ili značajnoj mjeri, a posebno prema pripadnicima seksualnih manjina (23%) koji se vide kao druga najdiskriminisanija grupa (poslije osoba sa invaliditetom), ali i dalje 59.9% je onih koji homoseksualnost vide kao bolest. Osobe sa višim/visokim obrazovanjem značajno češće smatraju da homoseksualnost nije bolest, dok su osobe sa osnovnim i nižim obrazovanjem skloniji da tvrde da homoseksualnost predstavlja poremećaj.
Pozicija manjina i manjinskih opredjeljenja,uključujući i LGBT populaciju, garantovanje i zaštita njihovih prava predstavljaju svojevrsni test demokratičnosti. Crna Gora je taj test prošla sa jedva prelaznom ocjenom: SeaSide Pride je održan, nije bilo žrtava ako isključimo par lakše povrijeđenih učesnika i policajaca, nije bilo ni veće materijalne štete.
Ali, kako svjedoče neki od učesnika same povorke, kojima se krv ledila u žilama od naboja mržnje i netrpeljivosti koji su osjetili, bilo je na ivici užasa koji je u konačnici eskalirao i time što su učesnici evakuisani brodovima jer je policijska procjena bila da ih ne mogu bezbijedno sprovesti drugačije. Ponos je pokazao da ima snagu da se odupre sramu, ali očigledno da je dug put na čijem kraju ćemo se i u Crnoj Gori susresti sa kulturom ljudskih prava.
Autorka je izvršna direktorka Centra za građansko obrazovanje (CGO) u Podgorici.
